Czym jest złamanie Collesa?
Złamanie typu Collesa (ang. Colles fracture) to specyficzny uraz dalszej części kości promieniowej, w którym fragmenty kostne przemieszczają się ku grzbietowi nadgarstka. Najczęściej dochodzi do niego podczas upadku na wyprostowaną dłoń. Urazy te dotykają przeważnie osoby starsze (często z osteoporozą), choć może występować w każdym wieku. Objawia się nagłym silnym bólem, obrzękiem i charakterystycznym zniekształceniem nadgarstka widocznym przy ruchu. Leczenie polega najczęściej na repozycji (nastawieniu) kości i unieruchomieniu odłamów, a po usztywnieniu – na rehabilitacji mającej na celu przywrócenie czynności stawu.
Przyczyny i mechanizm złamania Collesa
Złamanie typu Collesa powstaje najczęściej w wyniku nagłego upadku na wyprostowaną dłoń. Mechanizm urazu polega na odbiciu się ciała na dłoń, przy czym nadgarstek zostaje wymuszony w silnym zgięciu grzbietowym. W takiej sytuacji siła uderzenia powoduje pęknięcie trzonu kości promieniowej, zwykle tuż powyżej stawu nadgarstkowego, a odłamy kostne uwypuklają się do tyłu. Przykładowo, często do takiego urazu dochodzi podczas upadku na ląd lub dywanik w samochodzie, kiedy osoba broni się wyciągniętą ręką. Częstym zwiększonym czynnikiem ryzyka jest osteoporoza – osłabienie struktur kostnych w starszym wieku. U pacjentów po 50. roku życia źródłem urazu jest często nawet relatywnie niewielki upadek. Inne czynniki predysponujące do uszkodzenia to osłabienie kości na skutek niskiej masy ciała, przeciążenia stawów lub choroby metaboliczne kości. W średniowiecznych wyprawach narciarskich często dochodzi do upadków, które mogą spowodować taki sam rodzaj złamania. Każde gwałtowne wyprostowanie nadgarstka może przyczynić się do urazu. W praktyce ortopedycznej obserwuje się, że złamanie typu Collesa występuje znacznie częściej u kobiet, ponieważ ich kości są często bardziej kruche. Gdy siła urazu przekracza wytrzymałość kości, dochodzi do charakterystycznego pęknięcia i przemieszczenia odłamów, które trzeba nastawić. W niektórych przypadkach złamanie ma charakter otwarty lub wieloodłamowy, co dodatkowo komplikuje leczenie. Przyczyny są przede wszystkim urazowe, chociaż czasami nawet mimowolne wstrząsanie (np. przy większym nagłym uderzeniu) może spowodować pęknięcie kości.
Objawy i diagnostyka złamania Collesa
Typowym objawem złamania Collesa jest nagły, ostry ból w rejonie nadgarstka, zwłaszcza nasilający się przy próbach obrotu czy unoszenia dłoni. Wkrótce pojawia się znaczny obrzęk oraz charakterystyczne zasinienie wokół nadgarstka. Dłoń może przybrać kształt zniekształconej „łyżki”, co lekarze nazywają deformacją typu Collesa (tzw. efekt odwrotnie ustawionego nadgarstka). Jeżeli kość promieniowa ulegnie przemieszczeniu, można palpacyjnie wyczuć nieregularności w obrysie kostnym. Czasami dochodzi także do uszkodzenia okolicznych struktur, np. nerwów (uczucie drętwienia palców), co jest szczególnie obserwowane przy głębszym urazie. W obrazie klinicznym często widzimy jednoczesne ograniczenie ruchomości nadgarstka i przedramienia: pacjent nie jest w stanie często odchylić lub przywodzić ręki tak jak przed urazem. Takie objawy wyraźnie utrudniają nawet proste czynności, jak podnoszenie kubka czy czesanie włosów. Rozpoznanie stawia się po badaniu fizykalnym oraz wykonaniu zdjęć RTG w co najmniej dwóch projekcjach. Na RTG widać linię pęknięcia trzonu kości promieniowej i charakter przemieszczenia fragmentów. Dokładna ocena pozwala również wykryć dodatkowe komplikacje (np. uszkodzenie stawu lub obecność wolnych fragmentów kości w torebce stawowej) i dobrać odpowiednie leczenie. Ponadto, w razie wątpliwości, wykorzystuje się dodatkowe badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa lub USG, które pomagają ocenić stan tkanek miękkich i stabilność odłamów. Ostateczne leczenie planuje się po ustaleniu przebiegu i rodzaju złamania.
Leczenie złamania Collesa
Repozycja i unieruchomienie
Leczenie złamania Collesa zależy od stopnia przemieszczenia kości i ogólnego stanu pacjenta. W przypadku złamania stabilnego, bez znacznego przemieszczenia, stosuje się zazwyczaj metody zachowawcze. Podstawowym zabiegiem jest zamknięta repozycja – czyli manualne nastawienie odłamów kostnych przez ortopedę, najczęściej w znieczuleniu miejscowym lub ogólnym. Następnie kończynę unieruchamia się w gipsie lub specjalnej łusce gipsowej na okres kilku tygodni (zwykle 4-6 tygodni). Taki gips stabilizuje nadgarstek i przedramię, utrzymując odłamy w prawidłowym położeniu i umożliwiając prawidłowe zrastanie się kości. W tym czasie pacjent nie powinien wykonywać cięższych czynności manualnych, ale warto zachęcać do delikatnych ruchów palcami, aby nie doszło do ich zesztywnienia.
Leczenie operacyjne
W przypadku bardziej skomplikowanych złamań – np. wieloodłamowych, otwartych lub niestabilnych – najczęściej wykonuje się leczenie operacyjne (ORIF, czyli otwarte nastawienie i wewnętrzna stabilizacja). Polega ono na precyzyjnym ustawieniu odłamów i zamocowaniu ich za pomocą implantów (takich jak implanty – płyty, śruby lub druty Kirschnera). Operacja zapewnia stabilność kości i pozwala na wcześniejsze uruchamianie nadgarstka. Po zabiegu czasem stosuje się tymczasowe unieruchomienie, ale nie zawsze jest to konieczne, jeśli stabilizacja jest wystarczająco mocna. W obu przypadkach istotne jest zapewnienie dobrego ustawienia kości – nawet drobne przesunięcie może wpływać na ruchomość nadgarstka w przyszłości i sprzyjać powikłaniom. Ortopeda dokonuje regularnych kontroli RTG w trakcie leczenia, aby sprawdzić poprawność nastawienia i ewentualnie powtórzyć interwencję, jeśli okaże się to konieczne.
Rehabilitacja po złamaniu Collesa
Rehabilitacja rozpoczyna się zazwyczaj po usunięciu gipsu. W pierwszej kolejności fizjoterapeuta stosuje techniki zmniejszające ból i obrzęk, takie jak zimne okłady i delikatne mobilizacje. Następnie skupia się na przywracaniu ruchomości stawu nadgarstka. Pacjent wykonuje serie częstych, delikatnych ćwiczeń biernych i czynnych ograniczających przykurcze (np. delikatne gięcie i prostowanie nadgarstka oraz ściskanie miękkiej piłeczki). Przykładowe ćwiczenia obejmują także obracanie dłoni do wewnątrz i na zewnątrz oraz prostowanie palców, aby zapewnić pełny zakres ruchu.
Ważne: należy unikać gwałtownych ruchów i zbyt wczesnej nadmiernej aktywności. Pacjent powinien być również odpowiednio poinstruowany do codziennego samodzielnego wykonywania ćwiczeń wzmacniających (np. ściskanie piłki rehabilitacyjnej kilkadziesiąt razy dziennie). Kolejnym etapem jest stopniowe wzmacnianie mięśni przedramienia i nadgarstka. Fizjoterapeuta może zastosować taśmę oporową lub lekkie hantelki do wzmacniania siły chwytu i zginaczy nadgarstka. Wprowadza się także elementy treningu propriocepcji, np. stanie na niestabilnej powierzchni lub rzucanie piłki, co pomaga odzyskać kontrolę i stabilność stawu. Mobilizacje stawu łokciowego i nadgarstka oraz delikatne rozciąganie tkanek miękkich wspomagają zwiększanie zakresu ruchomości. W każdym etapie rehabilitacji istotne jest stopniowe rozszerzanie obciążenia – od lekkich ćwiczeń do pełnej aktywności. Proces usprawniania trwa zazwyczaj kilka tygodni, w zależności od skomplikowania urazu. Pacjent korzysta także z zabiegów fizykoterapeutycznych (np. magnetoterapii lub laseroterapii) wspomagających gojenie i redukujących ból.