Czym jest udar mózgu?

Udar mózgu to nagłe, ostre uszkodzenie mózgu spowodowane zaburzeniem krążenia krwi. Może być efektem zatkania naczynia (udar niedokrwienny) lub pęknięcia naczyń i wylewu krwi (udar krwotoczny). Udar prowadzi do szybko pojawiających się objawów neurologicznych utrzymujących się dłużej niż 24 godziny. Objawy zależą od obszaru mózgu, którego dotyczy udar – najczęściej występuje niedowład połowiczy, zaburzenia mowy (afazja), utrata czucia, problemy z koordynacją czy wzrokiem. Udar niedokrwienny bywa poprzedzony krótkotrwałym ostrym napadem (TIA), a udar krwotoczny może przebiegać z utratą przytomności. Szybka pomoc medyczna jest kluczowa, ponieważ czas do leczenia ma wpływ na rokowanie.

Objawy udaru mózgu

Udar mózgu objawia się nagłymi zaburzeniami funkcji neurologicznych. Do najczęstszych symptomów należą:

• Niedowład lub porażenie połowicze – osłabienie siły mięśni po jednej stronie ciała (twarzy, ramienia, nogi).
• Zaburzenia czucia – drętwienie, mrowienie lub utrata czucia części ciała.
• Problemy z mową – trudności w wysławianiu się (afazja ruchowa) lub rozumieniu mowy (afazja czuciowa).
• Zaburzenia równowagi i koordynacji – chory może potykać się lub mieć problemy z utrzymaniem równowagi podczas chodzenia.
• Zaburzenia widzenia – mroczki, dwojenie lub ubytek pola widzenia.
• Inne objawy: bóle głowy, zawroty, zaburzenia połykania, zmiany zachowania lub świadomości.

Poza wymienionymi zaburzeniami mogą wystąpić trudności poznawcze (np. zaburzenia uwagi, pamięci), emocjonalne (lęk, depresja) oraz problemy z funkcjonowaniem układów wegetatywnych (kołatanie serca, wahania ciśnienia, nudności). Typowym objawem jest także asymetria twarzy – kącik ust może opadać po stronie porażonej. Pacjent może mieć kłopoty z ruchem gałek ocznych czy wzrokiem w górę i w dół. Szybka ocena neurologiczna pozwala zidentyfikować podejrzenie udaru (test FAST) i natychmiast rozpocząć leczenie.

Rehabilitacja po udarze mózgu

Rehabilitacja poudarowa to proces wielospecjalistycznej terapii mający na celu maksymalne przywrócenie sprawności pacjenta. Powinna rozpocząć się jak najwcześniej, często jeszcze w pierwszych dniach po ustabilizowaniu stanu chorego. Program rehabilitacji obejmuje terapię ruchową, zajęcia wspierające funkcje poznawcze oraz naukę samodzielności w czynnościach dnia codziennego. Metody dobierane są indywidualnie przez zespół (fizjoterapeutów, lekarzy, logopedów, psychologów i terapeutów zajęciowych) po dokładnej ocenie pacjenta. Działania te zmniejszają ryzyko powikłań (np. odleżyn, przykurczów) i przyspieszają powrót do zdrowia.

Etapy rehabilitacji poudarowej

• Faza ostra (pierwsze dni do ok. 2 tygodni): stabilizacja stanu i profilaktyka powikłań. Wprowadza się pionizację pacjenta, ćwiczenia przeciwodleżynowe oraz bierne ruchy zapobiegające przykurczom.
• Faza podostra (2–12 tygodni): intensywny trening ruchowy. Pacjent uczy się ponownie chodzić, wstawać, siadać i wykonywać podstawowe czynności dnia codziennego. W tej fazie stosuje się różne metody neurorehabilitacyjne (np. Bobath, PNF, trening koordynacji).
• Faza przewlekła (powyżej 3 miesięcy): kontynuacja ćwiczeń, często w domu lub na zajęciach ambulatoryjnych. Program dostosowuje się do codziennych potrzeb pacjenta, a rehabilitacja może trwać do momentu osiągnięcia maksymalnych postępów.

Cele fizjoterapii poudarowej

Podstawowym celem rehabilitacji po udarze jest odzyskanie jak największej samodzielności i zachowanie niezależności pacjenta. Program usprawniania obejmuje pracę nad:

• Przywracaniem ruchomości – zwiększeniem siły osłabionych mięśni i przywracaniem zakresów ruchu w stawach.
• Poprawą równowagi i koordynacji – zmniejszaniem trudności w chodzeniu i staniu poprzez stabilizację tułowia i trening równowagi.
• Nauką samodzielności – ćwiczeniami umożliwiającymi wykonywanie czynności dnia codziennego, takich jak siadanie, wstawanie, ubieranie się czy jedzenie.
• Ograniczaniem powikłań – profilaktyką przykurczów, odleżyn oraz nauką bezpiecznych zmian pozycji.
• Wzmocnieniem funkcji poznawczych i czuciowych – w miarę możliwości integracją treningu uwagi, pamięci oraz czucia dotyku i równowagi.

Intensywna rehabilitacja przynosi największe efekty zwykle w ciągu pierwszych 6 miesięcy po udarze. Zaangażowanie pacjenta i jego rodziny w ćwiczenia dodatkowo przyspiesza powrót do zdrowia i pozwala utrzymać osiągnięte rezultaty.