Czym jest skolioza?

Skolioza to boczne skrzywienie kręgosłupa, które ujawnia się zwykle w okresie szybkiego wzrostu dziecka lub młodzieży. Charakteryzuje się widoczną asymetrią ciała – w kształcie litery „S” lub „C” – oraz nierównomiernym ustawieniem barków i bioder. Skolioza jest deformacją trójpłaszczyznową (poza bocznym skrzywieniem często występuje lordo- lub kifoskolioza). W zdecydowanej większości przypadków (tzw. skolioza idiopatyczna) przyczyny tego schorzenia nie są znane, co sprawia, że tak ważne jest wczesne rozpoznanie oraz wdrożenie leczenia i rehabilitacji w celu korygowania postawy ciała.

Przyczyny i typy skoliozy

Skolioza może mieć różne podłoże. Najczęściej spotykana jest skolioza idiopatyczna, której dokładnej przyczyny nie można ustalić – zwykle pojawia się samoistnie w okresie dojrzewania. Rzadziej występuje skolioza wrodzona (wynikająca z wad budowy kręgów) oraz skolioza neuromięśniowa (powstająca przy chorobach nerwowo-mięśniowych, jak np. porażenie mózgowe czy dystrofia mięśniowa). U dorosłych pojawia się także skolioza degeneracyjna, związana z uszkodzeniem krążków międzykręgowych i nierównomiernym napięciem mięśni przykręgosłupowych. Można wyróżnić następujące główne typy bocznego skrzywienia kręgosłupa:

• Skolioza idiopatyczna – najczęściej występująca u młodzieży, o nieznanej przyczynie.
• Skolioza wrodzona – wywołana nieprawidłowym rozwojem kręgów już w okresie płodowym.
• Skolioza neuromięśniowa – powstająca w przebiegu chorób układu nerwowo-mięśniowego (m.in. przy porażeniu mózgowym).
• Skolioza degeneracyjna – pojawiająca się u dorosłych wskutek zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa.

Pozostałe, rzadsze formy skrzywienia mogą powstawać w wyniku urazów kręgosłupa lub zaburzeń metabolicznych. Typ skoliozy określa się także według wieku wystąpienia (np. wczesnodziecięca, dziecięca, młodzieńcza) oraz według obszaru zajętego przez deformację (skrzywienie piersiowe, lędźwiowe lub piersiowo-lędźwiowe). W każdym przypadku niezbędna jest systematyczna obserwacja przez specjalistów oraz dostosowanie planu rehabilitacji do konkretnego typu wady.

Objawy i diagnostyka skoliozy

Boczne skrzywienie kręgosłupa często przez długi czas nie daje wyraźnych objawów bólowych, zwłaszcza u dzieci i młodzieży. Z czasem można zaobserwować charakterystyczne zmiany w postawie: asymetrię barków i łopatek, różną wysokość talii czy bioder oraz wyraźny garb żebrowy przy pochyleniu tułowia. Obecność takich objawów wymaga konsultacji z fizjoterapeutą lub lekarzem, który oceni zakres deformacji i zdecyduje o dalszej diagnostyce. Typowe objawy skoliozy obejmują:

• Nierówny poziom barków i łopatek
• Asymetryczna talia i różna wysokość bioder
• Widoczny garb żebrowy przy pochyleniu tułowia (test Adamsa)
• Ból pleców i napięcie mięśni przykręgosłupowych
• Zmniejszony zakres ruchomości tułowia

Badanie postawy ciała

Podstawowym badaniem przy podejrzeniu skoliozy jest ocena postawy stojącego pacjenta oraz wykonanie testu Adamsa. W teście Adamsa pacjent wykonuje skłon tułowia do przodu, co uwidacznia asymetrię żeber i łopatek – widoczny wtedy staje się garb żebrowy po jednej stronie pleców. Dodatkowo badanie można uzupełnić pomiarem kąta rotacji tułowia przy pomocy skoliometru. Badanie to nie wymaga specjalistycznego sprzętu i stanowi ważny element profilaktyki wad postawy u dzieci.

Badania obrazowe

Ostateczne rozpoznanie skoliozy oraz ocena nasilenia krzywizny następuje na podstawie zdjęć rentgenowskich kręgosłupa. Na obrazie RTG wyznacza się kąt Cobba – miarę deformacji, określaną na podstawie nachylenia dwóch najbardziej wychylonych kręgów. W razie potrzeby wykonuje się także tomografię komputerową (TK) lub rezonans magnetyczny (MRI), które pozwalają ocenić dokładny stan struktur kręgosłupa i tkanek miękkich.

Rehabilitacja i leczenie skoliozy

Rehabilitacja skoliozy koncentruje się na przywróceniu symetrii postawy oraz wzmocnieniu mięśni tułowia. W terapii wykorzystuje się ćwiczenia zmierzające do wyrównania napięcia mięśni po obu stronach pleców – wzmacniając mięśnie po stronie wklęsłej skrzywienia i rozciągając przykurczone mięśnie po stronie wypukłej. Istotnym elementem są także ćwiczenia oddechowe, które pomagają rozluźnić mięśnie i poprawić ruchomość klatki piersiowej. Fizjoterapeuci często stosują specjalistyczne metody (np. metodę Schrotha lub techniki manualne), aby aktywnie korygować ustawienie kręgosłupa. W zależności od stopnia deformacji zaleca się też stosowanie odpowiednich ortez lub gorsetu ortopedycznego, wspierających utrzymanie poprawnej postawy ciała pomiędzy sesjami ćwiczeń.

Ćwiczenia korekcyjne

Typowe ćwiczenia zalecane pacjentom ze skoliozą obejmują:

• ćwiczenia wzmacniające mięśnie grzbietu i brzucha, poprawiające stabilizację kręgosłupa
• rozciąganie mięśni po stronie wypukłej skrzywienia, które zapobiega przykurczom
• trening oddechowy – symetryczne oddychanie klatką piersiową, wspomagające równomierny rozwój klatki
• ćwiczenia stabilizujące na niestabilnym podłożu (np. piłka rehabilitacyjna), poprawiające równowagę i propriocepcję

Takie ćwiczenia pomagają zmniejszyć asymetrię sylwetki i wzmocnić głębokie mięśnie przykręgosłupowe, co wpływa na stabilizację kręgosłupa w trakcie codziennych aktywności.

Ortezy i metody wspomagające

W poważniejszych przypadkach lekarz może zalecić stosowanie gorsetu ortopedycznego (np. gorsetu gipsowego lub termoplastycznego). Aparat taki stabilizuje kręgosłup i spowalnia postęp skrzywienia w okresie terapii. Jeżeli leczenie zachowawcze nie przynosi oczekiwanych rezultatów, bierze się pod uwagę korekcję operacyjną. Jednak celem rehabilitacji zawsze jest ograniczenie potrzeby interwencji chirurgicznej. Regularne ćwiczenia oraz odpowiednio dobrana rehabilitacja zmniejszają dolegliwości bólowe i poprawiają funkcję kręgosłupa oraz komfort życia pacjenta.