Czym jest rehabilitacja po złamaniu szyjki kości udowej?

Rehabilitacja po złamaniu szyjki kości udowej to proces przywracania sprawności ruchowej i samodzielności pacjenta po urazie kończyny dolnej. Złamanie szyjki kości udowej najczęściej dotyczy osób starszych, często wymagających interwencji chirurgicznej (np. endoprotezoplastyki biodra lub osteosyntezy). Celem rehabilitacji jest bezpieczne wprowadzenie pacjenta do pionizacji (wstawania) oraz nauka chodu, z uwzględnieniem ograniczeń narzuconych przez zastosowaną metodę leczenia. Dzięki odpowiedniej fizjoterapii pacjent stopniowo odzyskuje sprawność i samodzielność w codziennych czynnościach.

Etapy rehabilitacji po złamaniu szyjki kości udowej

Rehabilitacja rozpoczyna się jeszcze w szpitalu, często już w pierwszej dobie po zabiegu operacyjnym. W początkowym etapie (faza ostra) pacjenta uczymy prostych ćwiczeń w pozycji leżącej i siedzącej. Wykonuje on przede wszystkim ćwiczenia izometryczne mięśni uda, pośladków i łydek, aby zapobiec zanikom mięśniowym. Wprowadzane są też ćwiczenia oddechowe oraz delikatne ruchy kończyn dolnych (np. zgięcia i wyprosty w kolanie), które poprawiają krążenie i pomagają zapobiegać zakrzepom. Ustala się pozycję kończyny (np. unikanie skręcania biodra), a także rozpoczyna pionizację pacjenta z pomocą terapeuty lub balkonu – ucząc bezpiecznej techniki wstawania i siadania.

W fazie podostrej, która następuje po opuszczeniu oddziału szpitalnego, ćwiczenia stają się bardziej intensywne i wymagające. Pacjent wykonuje ćwiczenia równowagi (np. stanie na jednej nodze przy podpórce, przysiady przy poręczy) oraz ćwiczenia siłowe (np. ściskanie mięśni uda, ćwiczenia z taśmami oporowymi). Wprowadza się też trening funkcjonalny – np. chodzenie po różnym terenie czy wchodzenie po schodach z pomocą poręczy. W końcowej fazie rehabilitacji dąży się do pełnego odciążenia operowanej kończyny i samodzielnego chodu (często z niewielką pomocą laski). Należy pamiętać, że pełne obciążenie kończyny operowanej następuje dopiero po około 10-12 tygodniach, a powrót do większej sprawności może trwać kilka miesięcy. Cały proces rehabilitacji powinien być prowadzony przez doświadczonego fizjoterapeutę.

Ćwiczenia i działania terapeutyczne

Program ćwiczeń po złamaniu szyjki kości udowej jest dostosowany do stopnia gojenia się urazu oraz możliwości pacjenta. Wśród podstawowych ćwiczeń znajdują się:

• Ćwiczenia izometryczne – napinanie mięśni uda i pośladków (np. nacisk ud do podłoża) wykonywane na leżąco, bez ruchu stawu.
• Ćwiczenia bierne – ruchy kończyną przeprowadzane przez terapeutę lub samodzielnie (z pomocą zdrowej nogi), np. zgięcia i wyprosty w kolanie oraz odwodzenie nogi.
• Ćwiczenia aktywne – samodzielne wykonywanie ruchów w stawie kolanowym i biodrowym, np. unoszenie wyprostowanej nogi w leżeniu, krążenia stopą czy przyciąganie kolana do klatki piersiowej.
• Ćwiczenia równowagi i propriocepcji – nauka stania na jednej nodze oraz chodzenia po niestabilnym podłożu (miękka mata, piłka rehabilitacyjna), co poprawia stabilność ciała.
• Chód terapeutyczny – nauka bezpiecznego chodzenia z pomocą balkonu, kul czy lasek, z zachowaniem prawidłowej postawy i kontroli ruchu.
• Regularna nauka wstawania z krzesła – poprawia bezpieczeństwo podczas siadania i wstawania (siedzenie na krześle z prostymi plecami i stopniowe wstawanie).

Oprócz ćwiczeń ruchowych stosuje się także inne formy wsparcia: fizykoterapia (np. krioterapia, laser, lampy) może zmniejszyć ból i przyspieszyć gojenie się ran. Wskazane są również masaże lub drenaż limfatyczny, jeśli pojawią się obrzęki po operacji. Poza bezpośrednimi zabiegami, kluczowe jest również nauczanie pacjenta oraz opiekuna zasad profilaktyki: prawidłowe zmiany pozycji, unikanie gwałtownych ruchów, zapobieganie upadkom oraz dbanie o odpowiednie nawodnienie i dietę bogatą w białko i wapń, wspierające regenerację kości.

Bezpieczeństwo i zapobieganie powikłaniom

W trakcie rehabilitacji niezwykle ważne jest unikanie przeciążeń i niebezpiecznych ruchów. Pacjent po złamaniu szyjki kości udowej powinien zawsze konsultować się z fizjoterapeutą przy zwiększaniu obciążenia kończyny. Należy pamiętać o regularnej zmianie pozycji w łóżku, co zapobiega odleżynom oraz dbać o pielęgnację skóry wokół rany operacyjnej. Ćwiczenia oddechowe zmniejszają ryzyko zapalenia płuc, a noszenie pończoch przeciwzakrzepowych i wczesna pionizacja ograniczają ryzyko zakrzepicy żył głębokich.

W pierwszych tygodniach po złamaniu konieczna jest szczególna ostrożność: należy unikać gwałtownych ruchów oraz zbyt głębokiego zgięcia biodra, aby nie spowodować przemieszczenia elementów stabilizujących. Pacjentom często zaleca się stosowanie pończoch przeciwzakrzepowych oraz wykonywanie tzw. ćwiczeń przeciwzakrzepowych (ruchy łydek, zginanie i prostowanie stóp), co ogranicza ryzyko tworzenia się zakrzepów. Regularna kontrola stanu zdrowia i temperatura ciała pomagają wykryć objawy infekcji wczesnym stadium. Ważnym elementem rekonwalescencji jest także odpowiednie odżywianie – dieta bogata w białko, witaminę D i wapń wspiera gojenie się kości i odbudowę mięśni. W skrócie, zasady profilaktyki obejmują:

• Regularne zmiany pozycji oraz dbanie o skórę – aby zapobiegać odleżynom.
• Noszenie pończoch przeciwzakrzepowych i ćwiczenia kończyn dolnych – zmniejsza ryzyko zakrzepicy.
• Stopniowe zwiększanie obciążenia kończyny – zawsze w konsultacji z terapeutą, by uniknąć urazów.
• Dbanie o zbilansowaną dietę i nawodnienie – wspomaga gojenie kości i odbudowę mięśni.