Czym jest rehabilitacja po złamaniu kompresyjnym kręgosłupa?

Rehabilitacja po złamaniu kompresyjnym kręgosłupa ma na celu przywrócenie siły i stabilności pleców po złamaniu jednego z trzonów kręgowych. Złamanie kompresyjne polega na zgnieceniu trzonu kręgu, często występującym u osób z osteoporozą lub w wyniku urazu (upadku z wysokości). Fizjoterapia koncentruje się na zmniejszeniu bólu, wzmocnieniu mięśni prostowników grzbietu i przywróceniu prawidłowej postawy ciała. W pierwszej fazie rehabilitacji stosuje się zazwyczaj gorset ortopedyczny i ćwiczenia odciążające, natomiast później wprowadza się ćwiczenia wzmacniające mięśnie tułowia i miednicy. Odbudowa „gorsetu mięśniowego” wokół kręgosłupa minimalizuje przyszłe przeciążenia i ułatwia bezpieczny powrót do codziennych czynności.

Przyczyny i objawy złamania kompresyjnego

Złamania kompresyjne kręgów najczęściej dotyczą odcinka piersiowego i lędźwiowego kręgosłupa. U osób starszych są skutkiem osteoporozy – tkanka kostna staje się cienka i krucha, więc pęka nawet przy niewielkim wysiłku (np. schylaniu się). U młodszych urazy zwykle wynikają z upadków z wysokości lub wypadków komunikacyjnych. Objawem jest nagły ostry ból pleców, nasilający się przy ruchu. Często pacjent przyjmuje przygarbioną postawę ochronną. Złamanie kompresyjne może prowadzić do zniekształcenia kręgosłupa (kifozy) i, w skrajnych przypadkach, ucisku na rdzeń kręgowy – dlatego szybkie leczenie i rehabilitacja są kluczowe.

Wczesne leczenie i unieruchomienie

Bezpośrednio po złamaniu pacjent często otrzymuje gorset ortopedyczny (np. gorset Jewetta lub TLSO), aby unieruchomić kręgosłup i zmniejszyć ból. Może być wskazana hospitalizacja i ograniczenie aktywności (leżenie, odpoczynek). Analgetyki pomagają kontrolować ból. Już w ciągu kilku dni fizjoterapeuta może zalecić delikatne ćwiczenia oddechowe i izometryczne napięcie mięśni brzucha, co buduje stabilizację bez obciążania kręgosłupa. Długie unieruchomienie osłabiałoby mięśnie, dlatego czas noszenia gorsetu ogranicza się zwykle do kilku tygodni.

Rehabilitacja ruchowa i wzmocnienie mięśni

• Ćwiczenia oddechowe (rozszerzanie klatki przy wdechu) oraz lekkie ćwiczenia izometryczne brzucha i pleców.
• Mobilizacje bierne oraz aktywne ruchy kręgosłupa w granicach bez bólu (unoszenie głowy i tułowia w leżeniu).
• Wzmacnianie prostowników grzbietu (ćwiczenia typu „Superman” – leżenie na brzuchu i unoszenie rąk oraz nóg).
• Ćwiczenia stabilizacyjne tułowia (plank, ćwiczenia core) budujące „gorset” mięśniowy.

Główne zadanie fizjoterapii to stopniowe przywracanie siły mięśni podtrzymujących kręgosłup. Ćwiczenia wzmacniające przeprowadza się z dużą ostrożnością – zaczyna się od prostych ćwiczeń w odciążeniu (np. unoszenie tułowia w leżeniu na brzuchu). Następnie wprowadza się ćwiczenia na stabilizację tułowia: pacjent napina mięśnie brzucha przy zachowanej naturalnej lordozie. Z czasem rozszerza się zakres ruchu i dodaje obciążenie – np. ćwiczenia z oporem taśmy czy lekkim ciężarkiem. Fizjoterapeuta dba, by nie dochodziło do nadmiernego wygięcia czy rotacji kręgosłupa, koncentrując się na prawidłowej technice. Systematyczne wzmocnienie mięśni grzbietu pozwala odciążyć chore miejsce i poprawić postawę.

Ćwiczenia funkcjonalne i powrót do aktywności

• Trening chodzenia: początkowo po płaskim terenie, potem po schodach i pagórkach.
• Ćwiczenia rozciągające (np. zginacze bioder, tylna taśma nóg) – zapobiegające przykurczom mięśni obciążających kręgosłup.
• Wzmacnianie mięśni miednicy i pośladków (unoszenie miednicy – mostek), co poprawia stabilność dolnego odcinka pleców.
• Ćwiczenia równoważne i stabilizacyjne (np. przysiady z unoszeniem rąk nad głowę) przygotowujące do codziennych czynności.

W późniejszym etapie rehabilitacji pacjent stopniowo zwiększa aktywność: jest zachęcany do chodzenia większych dystansów i codziennych czynności w tolerancji bólu (np. wchodzenie po schodach, lekkie prace domowe). Zwraca się uwagę na prawidłową postawę przy wstawaniu, siadaniu i podnoszeniu przedmiotów. Wprowadza się ćwiczenia zwiększające wytrzymałość kręgosłupa – spacer z kijkami Nordic Walking czy pływanie, które odciążają stawy. Gdy mięśnie są wystarczająco mocne, pacjent może wrócić do bardziej dynamicznych form ruchu, zawsze zwracając uwagę na zachowanie neutralnej pozycji kręgosłupa i unikanie nagłych skrętów czy skłonów.

Profilaktyka i zapobieganie przyszłym urazom

Po zakończeniu rehabilitacji kluczowe jest dalsze wzmacnianie mięśni brzucha i grzbietu – silny „gorset” mięśniowy uchroni kręgosłup przed ponownymi złamaniami przy niewielkich urazach. Pacjent powinien też pamiętać o prawidłowej postawie (nie garbić się) i technice podnoszenia ciężarów (z wykorzystaniem mięśni nóg). W profilaktyce ważna jest prawidłowa dieta (witamina D, wapń) wzmacniająca strukturę kości. Osoby z osteoporozą powinny kontynuować leczenie farmakologiczne obniżające ryzyko złamań. Dzięki tym działaniom pacjent może normalnie funkcjonować i minimalizować następstwa urazu kompresyjnego.