Czym jest nerw twarzowy?
Nerw twarzowy (siódmy nerw czaszkowy) odpowiada przede wszystkim za ruchy mięśni mimicznych twarzy. Pozwala na marszczenie czoła, mruganie oczami, uśmiechanie się czy wydmuchiwanie powietrza ustami. Nerw ten przewodzi również czucie smaku z przednich dwóch trzecich języka i bierze udział w regulacji wydzielania łez i śliny. Uszkodzenie nerwu twarzowego powoduje zaburzenie tych funkcji – mówimy wtedy o porażeniu nerwu twarzowego, które objawia się opadnięciem kącika ust, niemożnością zamknięcia oka i innymi deficytami mimiki.
Funkcje nerwu twarzowego
Nerw twarzowy pełni funkcje ruchowe, czuciowe i przywspółczulne. Wśród najważniejszych są:
- Ruchowa: unerwia mięśnie mimiczne twarzy (np. mięsień okrężny oka, jarzmowy, nosowy), co pozwala na wyrażanie emocji;
- Czuciowa: przewodzi smak z przednich 2/3 języka oraz czucie z części małżowiny usznej;
- Przywspółczulna: kontroluje wydzielanie śliny (przez ślinianki podżuchwowe i podjęzykowe) oraz łez (przez gruczoł łzowy).
Nerw twarzowy rozpoczyna się w pniu mózgu i przez kanał słuchowy wewnętrzny przedostaje się do twarzy. Biegnie przez kość skroniową i wychodzi przez otwór rylcowo-sutkowy, a następnie rozgałęzia się na kilka gałęzi. Każda z nich unerwia inne grupy mięśni mimicznych. Terapeuta pracujący przy porażeniu nerwu twarzowego musi znać przebieg tych gałęzi, aby precyzyjnie stymulować konkretne mięśnie twarzy. W praktyce uszkodzenie nerwu twarzowego prowadzi do opadnięcia powieki i kącika ust po stronie porażonej, co utrudnia zamykanie oka i wyrażanie emocji. Niedomykalność powieki wymaga ochrony rogówki przez nawilżanie. Rehabilitacja nerwu twarzowego obejmuje trening funkcji oczodołu – np. ćwiczenia zamykania powiek – aby pacjent mógł bezpiecznie mrugać i chronić oko przed urazami.
Porażenie nerwu twarzowego – przyczyny i objawy
Porażenie nerwu twarzowego może wynikać z zapalenia nerwu (np. wirus półpaśca – zespół Ramsaya-Hunta), urazu czaszki, chorób ucha środkowego lub wystąpić samoistnie (tzw. porażenie Bella). W przypadku porażenia nerwu obwodowego objawy obejmują: opadnięcie kącika ust, wygładzenie fałdów czołowych oraz brak ruchomości mięśni twarzy po jednej stronie. Pacjent nie potrafi zamknąć oka na chorej stronie, co prowadzi do nadmiernej suchości rogówki. Często występuje też nadwrażliwość na dźwięki (ból przy hałasie spowodowany paraliżem mięśnia strzemiączkowego). W przeciwieństwie do porażenia ośrodkowego (np. po udarze), tu porażenie obejmuje całą połowę twarzy – włącznie z mięśniami czoła.
Rehabilitacja przy porażeniu nerwu twarzowego
Rehabilitacja nerwu twarzowego polega na pobudzaniu i treningu mięśni mimicznych, aby odzyskały sprawność. Najważniejsze metody to:
- Ćwiczenia mimiczne: naprzemienne marszczenie czoła, zamykanie i otwieranie oczu (mimowolne mruganie), śmianie się, wydmuchiwanie policzków, gwizdanie – wszystko to w celu aktywacji mięśni twarzy;
- Ćwiczenia wzmacniające: delikatne oporowanie ruchów twarzy (terapeuta lub pacjent delikatnie naciska na ręce pacjenta podczas ruchu, zwiększając obciążenie);
- Masaż i ćwiczenia automasażu: manualne rozciąganie i uciskanie mięśni twarzy, co wspomaga ukrwienie i rozluźnienie;
- Stymulacja neurologiczna: użycie elektrostymulacji lub laseroterapii w celu pobudzenia przewodzenia w nerwie i aktywacji mięśni;
- Ćwiczenia ochronne oka: masaż powieki i nawilżanie oka, aby zapobiec wysychaniu i uszkodzeniu rogówki.
Przykładowo, terapeuta może ustawić pacjenta przed lustrem i poprosić o wykonanie prostych ruchów, np. powiększanie oczu lub szerokie uśmiechanie się, jednocześnie zachęcając do powtarzania słów. Ważne jest też, aby ćwiczenia były wykonywane regularnie – często pacjent trenuje mimikę kilka razy dziennie. Stopniowo mięśnie twarzy odzyskują stopniowo sprawność, a opadanie ust i powieki ulega zmniejszeniu, co poprawia jakość mowy oraz estetykę twarzy.